Ik ben op zoek naar de oorsprong van de populaire muziek. Tot dusver heb ik vooral in de VS gekeken. De reden is de unieke versmelting van stijlen met Afrikaanse en met Europese wortels. Van de eerste zijn worksongs en spirituals, boogiewoogie, ragtimeen rhythm & blues al aan de orde geweest. Van de stijlen met Europese wortels heb ik country & western bekeken. Uit deze wortels zijn heel wat nieuwe varianten ontwikkeld. Vanuit rhythm & blues en beïnvloed door country & western is rock & roll ontstaan. Worksongs en spirituals hebben de basis gelegd voor gospels, soul en vervolgens funk. Van hieruit is weer een lijn te trekken naar disco en dance, maar dat gebeurt in de volgende verkenning.

Spirituals en gospels

Veel Afrikaanse slaven namen In de loop van opeenvolgende generaties namen het Christendom over. Sommige liedjes (worksongs) die ze onder het werk zongen hadden daarom een Bijbelse inhoud gekregen. Door te zingen over de ontberingen van het Joodse volk konden ze ook hun eigen ellende tot uitdrukking brengen. Dit soort liedjes worden spirituals genoemd. Ze zijn van generatie op generatie overgedragen. 

De worksongs en spirituals werden na de afschaffing van de slavernij in 1867 als cultureel erfgoed geschouwd. In mijn verkenning van worksongs heb ik laten hoe uit spirituals nieuwe populaire liedjes voortkwamen maar ook hoe ze de podiumkunsten beïnvloed hebben, variërend van koorzang, symfonieën, opera’s en musicals.

Spirituals hebben daarnaast ook een impuls gegeven aan de ‘gospels’, religieus getinte liederen. De naam ‘gospel’ is vermoedelijk voor het eerst gebruikt in 1874. Luister hier naar het Mississippi Mass Choir dat zingt “When I rose this morning”

Gospels werden behalve tijdens kerkdiensten ook in concertzalen gezongen. Beroemd zijn het Golden Gate Quartet (“Go down Moses”). Denk ook aan Mahalia Jackson (“Precious Lord, Take my hand”). Ook Elvis Presley heeft verschillende albums met gospels opgenomen. Een ander voorbeeld is Little Richard (“Silent Night”).  Een meer recente en ‘eigentijdse’ vertolking is “Open my heart” van  Yolanda Adams. 

Soul

De term ‘soul’ verwijst naar op gospel-lijkende seculaire muziek en wordt sinds de jaren ’60 gebruikt. Je zult horen dat het verschil met gospels niet heel groot hoeft te zijn. Soul speelt een rol in de beweging voor gelijke burgerrechten en heeft het zelfvertrouwen van de zwarte gemeenschap een ‘boost’ gegeven. De klank van soul is onverbrekelijk verbonden met Ray Charles. Hier zingt hij “Georgia on my mind”

Sam  Cooke (“Bring it home to me”), Jackie Wlson (“She’s alright”), Solomon Burke, (“Cry to me” en “Just out of reach”) en ook Ike & Tuna Turner ( “A fool in love” en “It’s gonna work out fine”) zingen overwegend soul. Sly and the family Stone (“It’s a family affair”), Curtis Mayfield (“Move it up”) en later ook Prince (“Purple rain”) worden vertegenwoordigers genoemd van de ‘progressive soul’, die wat verfijnder is en wat hogere artistieke pretenties had.

De belangrijkste soul zangeres is ongetwijfeld Aretha Franklin (“Respect” en “Do Right Woman, Do Right Man“). Hier zingt ze in het Witte Huis in aanwezigheid van president Obama: “I Never loved a man (The way that I love you)”.

In de loop van de jaren ’60 ontstonden er verschillende lokale genres. Het meest invloedrijk was de Motown stijl uit Detroit (Motown was een platenmaatschappij). De liedjes waren zowel ritmisch als melodisch. Dat laatste wordt versterkt door de toevoeging van violen, koperblazers en koortjes. 

Artiesten uit deze ‘stal’ zijn onder andere: the Supremes (“Baby love”), “The Temptations (“Papa was a rolling stone”), the Four Tops (“Reach out, I ‘ll be there), Stevie Wonder (“Superstition” en “Isn’t she lovely”), Marvin Gaye (“What’s going on”) en Diana Ross (“Upside down”).  

De motown-stijl heeft de basis gelegd voor de disco, waarop ik later inga. Je hoort en ziet dit al wel in “Taste of bitter love” van Gladys Knight & The Pips, die je hier kunt beluisteren en bekijken

Ter vergelijking een opname van Booker T & the MG’s (“Melting pot”), een instrumentaal nummer, net als het beroemde “Green onions”. Je hoort meteen dat dit nummer een stuk zwoeler is. Dit is kenmerkend voor de Memphis-stijl. Het hammondorgel treedt hier sterk op de voorgrond. Alle grote steden hadden zo hun eigen variant; daar ga ik niet op in.

Er is ook een aantal blanke soul-artiesten in het VK en in de VS – ‘blue-eyed’-soul acts. In de jaren ’60 namen deze meestal het geluid van Motown over. 

Voorbeelden van ‘blue-eyed soul acts zijn: De Spencer Davis Group (“Gimme some loving”), Steve Winwood, hier samen met Carlos Santana (“Why can’t we live together”), Van Morrison, hier samen met Solomon Burke (“Fast train”) en Them(“Gloria”). 

In de jaren’70 kunnen hiermee in een adem worden genoemd o.a.  Petula Clark (“Downtown”), Cilla Black (“Anyone who has a heart”) en Tom Jones (“Green green gras of home”).  Naarmate de Jaren vorderden ontstond er een meer eigentijds ‘soul’-geluid. Te denken valt aan  George Michael (“Freedom”), Sade (“Smooth operator”), Simply Red (“Holding back the years”) , David Bowie (“Heroes”). Weer later volgden o.a. Amy Winehouse (“You know I ‘am no good”) , Adele (“Rolling in the deep”), Duffy (“Mercy”) en de vrouw met de weergaloze stem Joss Stone (“Midnight train to Georgia” en “Son of a preacher man”). 

Joss Stone is een serieuze kandidaat om Aretha Franklin kan opvolgen als ‘Queen of soul’. Hier zie je Josh in “Here comes the rain again”, samen met gitarist Dave Stewart in een bijzonder expressieve ‘soul’ uitvoering. 

Naarmate de jaren vorderden heeft soul zich vermengd met andere genre’s, die bovendien elk voor zich een eigen ontwikkeling doormaakten. Maar de geest van soul blijft: expressieve ‘verhalende’ zang, de koperinstrumenten en het strakke ritme.

Funk

Verschillende soul-artiesten ontwikkelden hun stijl in de loop van de jaren ’60 in de richting van funk, nog meer ritmisch dan soul en vooral dansbaar. De krachtige en complexe ritmische figuren (‘grooves’) zijn belangrijker dan de akkoorden en de melodie. Deze figuren worden geïnitieerd door de basgitaar en de drums en andere percussie instrumenten. Omdat het dansmuziek is, duren de nummers vaak lang. Hierbij kregen drummers, blazers en gitaristen alle ruimte om te improviseren. Het begrip ‘funk’ verwijst naar de reuk van een dansende menigte.

Voor de ontwikkeling van funk was met James Brown van grote betekenis. Van hem afkomstig is de accentuering van de eerste tel van elke maat, de ‘downbeat’, waar in andere stijlen de tweede en vierde tel worden geaccentueerd, de ‘backbeat’. Je hoort hier “Cold sweat” van James Brown & The Famous Flames” (1969). Het voor funk kenmerkende ritme is goed te herkennen en je ziet de fameuze danspasjes van James Brown. 

In de jaren ’70 kwam funk tot volle wasdom. Ik noem enkele artiesten, die menigeen zich nog wel zal herinneren: Earth, Wind & Fire (“September”), Sly & the Family Stone (“Thank you”), Isley Brothers (“Its your thing”), Chaka Khan – the Queen of funk – (“I’ am every woman”) en Chic (“Le Freak”). 

We kunnen Candy Dulfer en haar band ‘Funky Stuff’ uiteraard niet buiten beschouwing laten. Hier speelt en zingt ze “The neighbourhood”.