De muziek zoals we die op het Westelijk halfrond kennen zou nu totaal anders klinken als er vanaf de 16^de eeuw tot eind 19^de eeuw niet miljoenen slaven naar Noord- en Zuid Amerika waren getransporteerd. Vaak wordt gezegd dat jazz afstamt van Afrikaanse muziek.  Dat is niet juist. Er wordt pas van Jazz gesproken vanaf het begin van de 20^ste eeuw.  Ook mochten slaven de instrumenten die ze in Afrika gebruikten in Amerika niet bespelen. In de 17^de tot en met de 19^de eeuw maakte wat er nog over was van de oorspronkelijke Afrikaanse muziek een ontwikkeling door en deze muziek vermengde zich geleidelijk met de muziek die andere immigranten meebrachten. Ook veranderde de Afrikaanse taal langzaam in het Engels. Hoe het allemaal precies klonk, weten we pas sinds er tegen het einde van de 19^de eeuw grammofoonplaten gemaakt konden worden. Eerder waren er wel al wasrollen bestemd voor pianola’s, waarvan de eerste uit 1826 dateert.

De meest directe invloed van Afrikaanse muziek op de latere muziek in de Verenigde Staten en dan met name de spirituals en gospelsongs  is afkomstig van de worksongs, die de slaven tijdens het werk zongen. Dat hebben ze eeuwenlang gedaan en de stijl heeft nog wel overeenkomsten met traditionele Afrikaanse zangkunst. Vooral de rol van een voorzanger in wisselwerking met een  ‘het koor’. Als gezegd, trommels ontbreken.

Deze opname laat een worksong horen, tekst en muziek zijn overgeleverd.  Het liedje ‘Po Lazarus’ wordt gezongen door James Carter & the Prisoners. De hierboven afgebeelde slaven werken aan de uitbreiding van het spoorwegnet. Ze werkten verder vooral op plantages en bij de aanleg van dijken.

Dit liedje gaat over een slaaf die voor de sheriff gevangen wordt genomen en wordt doodgeschoten. In andere liedjes bezingen de slaven hun ellende of geven ze ‘verkapte’ boodschappen door over manieren om te ontsnappen.  Dat gebeurde meestal door op een trein te springen. Ook werden voorzangers gehuurd die de slaven konden opzwepen zodat ze harder werkten.  

Het liedje dat nu volgt is ook een advies aan slaven die willen ontsnappen. Namelijk waadt door het water, zodat de honden je niet kunnen achtervolgen. Het is een hedendaagse uitvoering door een onbekende artiest.

Het thema trein speelde als gezegd in veel worksongs een rol en veel later na de afschaffing van de slavernij was dat nog steeds het geval. Dit is Sister Rosetta Tharpe met “This Train’.  De opname is uit 1964.

https://youtube.com/watch?v=jOrhjgt-_Qc%3Fsi%3DWP4pWjp4FvkTVPbN%26start%3D40

Naarmate meer slaven zich bekeerden, kregen de liedjes vaker een religieuze inhoud. In de Bijbel vond de slaaf vergelijkingsmateriaal met zijn eigen lijden, bijvoorbeeld de ballingschap van het Joodse volk in Egypte, vandaar titels zoals: Voorbeeld: Go Down Moses. De liederen die toen ontstonden werden later gezongen door wereldberoemde zanggroepen, zoals hier het Golden Gate Quartet. In deze opname is duidelijk de stijl van de worksongs te verkennen, maar dan in zeer gepolijste vorm.

Tot op zekere hoogte bleef de ontwikkeling van de worksongs tot dusver geschetst beperkt tot wat je kunt noemen ‘amusementsmuziek’ en ‘religieuze muziek’.  Maar wat in Europe met volksmuziek gebeurde, lieten zich ook componisten door deze muziek inspireren. De uitvoering vond dat niet meer plaats in kroegen, kerken en music halls, maar in concertzalen. Er werd gesproken van ‘Zwarte Kunstmuziek’.  Nu niet meer denk ik.

Zo werd halverwege de 19^de eeuw, de slavernij was nog niet afgeschaft,  aan de universiteit van Nashville een koor opgericht, de Original Fisk Jubilee Singers.  Dit koor bestaat tot op de dag van vandaag , meer dan 150 jaar later nog steeds en treedt wereldwijd op met onder andere composities die teruggaan op de originele worksongs, voor zover bewaard gebleven. Je hoort eveneens  ‘Wade in the Water’ tijdens een uitvoering in 2019.

Overigens was de moeder van Miles Davis ook ooit lid van de Fisk Jubilee Singers.

Tenslotte een optreden van het Cannonball Adderley Sixtet uit 1968. Het nummer heet Work Song.  Qua inhoud en vorm heeft het niets met een worksong te maken. De componist Nathan Adderley, , die in het sixtet van zijn broer cornet speelt werd erdoor geïnspireerd omdat hij in zijn jeugd een groep gevangen aan het werk zag voor hun huis in Florida. Dat was een ‘chain gang’, vanwege de ketting met aan het uiteinde een stalen bal, waarmee ze verbonden waren. Ook zij zongen in liederen in de traditie van de slaven.

We zitten inmiddels midden in de jazz-traditie, waarop we nog vaak zullen terugkomen. Het gaat om ritmische muziek, deels geïmproviseerd, waarbij sommige leden van het orkest een solo spelen. Het refrein is vaak herkenbaar en ligt makkelijk in het gehoor; de tussenliggende stukken zijn complex en vereisen doorgaans veel techniek. Maar jazz komt in eindeloos veel verschillende vormen. Jazz musici willen zich door hun vakmanschap meestal van popmuziek onderscheiden, maar de grenzen zijn vloeiend en worden herhaaldelijk bewust en terecht overschreden.