In september 1969 kondigt John Lennon aan de Beatles te gaan verlaten. Op aandrang van manager Klein zal hij zijn vertrek vooralsnog niet wereldkundig maken. Paul McCartney doet even later hetzelfde. Hij brengt het nieuws later naar buiten als onderdeel van de promotie van zijn eerste soloalbum. Overigens waren Ringo Starr en George Harrison al eerder een paar weken weggelopen. George voelde zich ondergewaardeerd omdat hij op elk album hooguit twee van zijn nummers kwijt kon. Dat waren niet de minste: include “Taxman“, “Here Comes the Sun“, “Within You Without You“, “While My Guitar Gently Weeps” en “Something“. Ringo werd steeds nerveuzer van het commentaar op zijn drumstijl van Paul , zelf een verdienstelijk drummer.

Groeiende artistieke en persoonlijke tegenstellingen

Dat de Beatles uit elkaar zijn gegaan is het gevolg van een reeks elkaar versterkende ontwikkelingen. De rol van John’s relatie met Yoko Ono wordt daarbij vaak overdreven. Yoko was een artieste met haar eigen leven. Belangrijker is dat Paul geleidelijk John Lennon muzikaal en zakelijk overvleugelt. Zeker na de plotselinge dood van manager Brian Epstein en zijn opvolging door Allen Klein die een wanbeleid voerde. Paul stelt dit als enige aan de kaak tot bij de rechter aan toe, die Paul in het gelijk stelde.  Dit wanbeleid kwam vooral tot uitdrukking in de manier waarop Apple Corps, het bedrijf van de Beatles,  kapitalen verspilde aan zijn ‘artist-oriented’ beleid waarin elke Beatle zijn hobby’s uit kon leven. Dat waren avantgardistische projecten van John Lennon en Yoko Ono,  Oosterse en later elektronische muziek van George Harrison en films van Ringo Starr. De problemen van ‘Apple corps’ worden breed uitgemeten in de documentaire ‘Get Back’ uit 2021.

De beste band aller tijden

Wie het heeft over de ontbinding van de Beatles kan zonder stil te staan bij de uitzonderlijke kwaliteit van hun muziek in de loop van de jaren 1965 – 1967. Het album ‘Rubber soul’ (1965) is een waterscheiding tussen de aansprekende pop die de band daarvoor speelt en om de latere nummers de allure van kunstmuziek hebben. Aan ‘art rock’ en psychedelische rock en de voornaamste vertolkers daarvan heb ik enige tijd geleden een afzonderlijke blogpost gewijd; lees die hier. 

Dat de groep deze ambitie kon waarmaken had diverse oorzaken. ‘Norwegian wood’ is het meest opvallende nummer op Rubber soul. Het wijkt af van wat tot dan toe qua melodiestructuur, compositie en instrumentatie gangbaar was. Het is het eerste nummer ooit waarin een sitar werd gebruikt. 

Luister hier nog maar eens naar dit nummer, gefilmd tijdens de opname van het album.

De Beatles worden studioband

Toen de Beatles in 1966 besloten niet meer op tournee te gaan, konden ze zich toeleggen op studio-opnames en de groeiende mogelijkheden daarvan toepassen.  Het album Revolver (1967) is daar het eerste resultaat van. Het nummer ‘Eleanor Rigby’ (uitvoering door Paul McCartney in 2007) illustreert opnieuw de weg die de groep in melodisch opzicht is ingeslagen. Dat geldt ook voor de kort daarna verschenen singles ‘Strawberry fields forever’ en ‘Penny Lane’ (1967) Het nummer ‘Tomorrow never knows’ zette de deuren naar psychedelische rock wijd open. Luister er hier naar:

‘Sgt. Pepper’s lonely hearts club band’ is niet zo zeer een nieuw hoogtepunt, maar bevestigt de ingeslagen weg. Dat geldt ook voor ‘Magical mistery tour’ en de daarop nog volgende albums.

De Beatles hebben zich opengesteld voor een brede variatie aan muzikale invloeden. Ik noem hier een paar:

• De Duitse avant-garde componist Karlheinz Stockhausen: Revolution 9, I’am the Walrus
• Music hall klanken uit de jaren ’20: When I’am 64, ‘With a little help from my friends’, ‘Maxwell’s silver hammer’, ‘Honey pie’, ‘Your mother should know’ en ‘Lovey Rita’.
• Klassieke muziek: de piccolo trompet op ‘Penny Lane’, het piano intermezzo In ‘My Life’ en de gitaar op ‘Blackbird’.
• Het gebruik van verschillende typen toonladders, naast de gebruikelijke mineur- en majeur ladder. Je hoort het effect hiervan in ‘Norwegian wood’, ‘Golden slumbers’ en ‘We can work It out’. In het laatste nummer wordt dit effect versterkt door wisseling in de maat van 4/4 naar 3/4.
• Religieuze muziek: De hymme-achtig structuur van ‘Hey Jude’. De akoestische gitaar in ‘Blackbird’ is geïnspireerd door Bach’s Bourrée in E mineur.
• Folk music: ‘Eleanor Rigby’, ‘Norwegian Wood’, ‘Dear Prudence’, ‘I’ve just seen a Face’, ‘You’ve got to hide your love away’, ‘I’ am a Loser, ‘Two of us’ en ‘Julia’
• Indiase muziek:’Within you without you’ en ’The inner light’ zijn volledig India’s. Indiase invloed tref je aan in: ‘Across the universe’, ‘Sexy Sadie’, ’Norwegian wood’ (sitar), ‘Love you to’, ‘Lucy In the Sky with diamonds’, ‘The Indian drone’, ‘Tomorrow never knows’ en ‘I am the walrus’.

Hoe zeer Rubber Soul hier het eerste alomvattende voorbeeld van was, ook in het oudere ‘PS I love you’ was al sprake van wisseling van toonsoort. Luister er maar naar:

Erkenning voor de Beatles als beste band ooit

Hoe goed waren de Beatles echt, dat wil zeggen in absolute zin? De 2019 aflevering van Billboard, verreweg het belangrijkste muziektijdschrift ter wereld zet de Beatles op de eerste plaats van topartiesten aller tijden, gevolgd door de Rolling Stones op plaats twee. De Beatles’ eerste plaats geldt op bijna alle fronten: aantal verkochte albums, aantal top-een scores in UK en de VS, de kwaliteit van tekst en muziek, instrumentale en vocale kwaliteit van de leden van de band en variatie van het repertoire. Alleen als het om de leadzang gaat, wint Mick Jagger het van John en Paul.

In zijn boek ‘The Songwriting Secrets of The Beatles’ laat Dominique Pedler zien hoe de harmonische patronen die de Beatles in hun nummers toepassen en combineren nooit eerder in de popmuziek zijn gebruikt en inmiddels een voorbeeld voor velen zijn. Veel van deze patronen zijn ontstaan in de ‘magische’ wisselwerking tussen Paul en John. Deze samenwerking maakt hen tot het meest succesvolle componistenduo in de moderne muziekgeschiedenis. De dichotomie tussen het optimisme van Paul McCartney en het realisme van John Lennon dwong beiden om de ander te overtreffen, wat resulteerde in de ongekende productie van 180 nummers,  de meeste verkochte albums in vergelijking met welke artiest dan ook en een nog steeds ongebroken record van 20 nummers op nummer één in de Billboard Hot 100. Lennon zei een popsong te willen schrijven zoals McCartney dat doet; McCartney zei dat hij altijd Lennon’s sceptische blik op heilige huisjes had willen hebben. Ondertussen mag de waarde van de samenwerking met George Harrison en Ringo Starr niet uit het oog worden verloren. De Beatles werden niet voor niets ‘the fabulous four’ genoemd en Mick Jagger sprak van een vierkoppig monster.

Let it be

Terug naar 1969, het jaar waarin de Beatles besloten uit elkaar te gaan. Hun werkzaamheden zijn bij lange na niet beëindigd, afgezien van de soloplaten die ieder van hen aan het voorbereiden was. De kas was leeg en contractueel moesten er nog twee albums afgeleverd worden die ‘Let it be’ en ‘Abbey Road’ zouden gaan heten. 

De leden van de band zijn het erover eens dat het in het eerstvolgende album om een ‘echt’ optreden zou gaan. Vooral Paul stelde zich daar veel bij; uiteindelijk bleef van het hele idee niet meer over dan een onaangekondigd optreden op het dak van het Apple corps-gebouw . 

Maken van nieuwe nummers kost de grootste moeite leidt tot nog meer onderlinge spanning. Paul schrijft de nummers ‘Let it be’ en ‘Get back’ die uiteindelijk ook in het album terecht zullen komen. Er was dan ook bij lange na niet voldoende materiaal op het moment dat het ‘rooftop concert’ plaats zou vinden. Ondanks alle problemen en het feit dat het op het dak guur en koud was, vieren de Beatles hun (laatste) feestje. Er stroomt steeds meer publiek naar het Apple corps-gebouw. Het verkeer loopt vast en uiteindelijk maakt de politie er een einde aan.

Je kunt hier kijken en luisteren naar het volledige  ‘rooftop concert’ op 30 januari 1969 in Centraal London.

Abbey Road

De groep besluit om de afwerking van ‘Let it be’ even te laten rusten – dat zal uiteindelijk een jaar worden – en zich te concentreren op een ander album dat uiteindelijk Abbey Road gaat heten. Iedereen lijkt weer op dreef. George Harrison schrijft uitstekende nummers: ‘Here comes the sun’ en ‘Something’; John schrijft ‘Come together’, Ringo komt met ‘Octopus’s garden’ en zorgt daarmee voor een daverende meezinger en Paul schrijft ‘O Darling’ en ‘You never give me your money’, een schampschot richting manager Klein.  Er blijft nog een aantal korte fragmenten en niet afgemaakte ideeën over en dan valt het lumineuze besluit om die samen te voegen tot een medley, die uitgroeit tot een overzicht van wat de Beatles de afgelopen jaren hebben geschreven. De medley wordt afgesloten met ‘The end’, een nummer met korte gitaarsolo’s van elk van de leden van de groep en een drumsolo – zijn eerste – door Ringo. Rest alleen nog de foto op het zebrapad en het album is klaar. Veel fans beschouwen deze medley als een van de hoogtepunten van het oeuvre van de Beatles. Er is geen verfilmde opname van de medley. Je kunt hier luisteren naar hoe deze klinkt op het album ‘Abbey Road’.

In plaats daarvan is het misschien interessanter om te kijken en luisteren naar een live-uitvoering, als onderdeel van het Sheffield Beatles Project (cover). Dat kan hier: 

Daarmee is het laatste album af, alleen het voorlaatste nog niet. Hiervoor wordt – behalve de nummers die tijdens het ’rooftop concert’ zijn gespeeld nog een reeks oude ongebruikte nummers uit de kast gehaald en bewerkt. Op 9 mei 1970 ligt de plaat in de winkel; de Beatles bestaan dan inmiddels niet meer. Muziekcritici hebben lof voor beide albums en tegen de verwachting in, vooral voor ‘Let it be’. 

Het eerste soloalbum van Paul verschijnt drie weken later, tot ergernis van John, George en Ringo. Na verloop van tijd gaan ze elkaar niet langer uit de weg en spelen ze af en toe mee op elkaars albums.

De Beatles na de Beatles.

Het staat voor John, Paul, George en Ringo vast dat ze hun muzikale carrière solistisch voortzetten. Ze zullen elk een aanzienlijk aantal albums produceren. Volgens critici komen slechts enkele nummers daarvan in de buurt van het werk uit de Beatles’ hoogtijdagen. Het ontbreken van de magie van de samenwerking tussen John en Paul is daar de oorzaak van.

De albums van George Harrison (overlijdt in 2001) zijn spiritueel, melodieus en perfectionistisch, met een voorliefde voor wereldmuziek, waarbij zijn liefde voor Indiase muziek prominent naar voren komt. Paul maakt melodieuze popmuziek en rock en hij zoekt voortdurend naar nieuwe vormen. Hij mist het ‘bandgevoel’ en richt daarom in 1972 de groep Wings op. John Lennon (vermoord in 1981) schrijft politiek geëngageerde songs met een zeer persoonlijk karakter en Ringo doet wat hij niet eerder mocht en maakt vooral feestmuziek.

Windeieren heeft de ontbinding van de band de leden niet gelegd. Direct na de opheffing van de band bedroeg het vermogen van elke Beatle tussen de 10 en 20 miljoen dollar. Daarna zijn de vermogens snel gegroeid door concerten, soloalbums, royalty’s, investeringen, filmproducties en andere zakelijke ondernemingen. Het vermogen van John Lennon bij zijn overlijden (1981) bedroeg 200 miljoen dollar. Dat is opgelopen tot 700 – 800 miljoen (ten gunste van Yoko Ono). George Harrison beschikt bij zijn overlijden  (2001) over een vermogen van ongeveer 400 miljoen. Precieze cijfers zijn niet bekend, maar daar is tot de dag van vandaag zeker de helft bijgekomen (ten gunste van Olivia Harrison). Het vermogen van Ringo Starr ligt om en nabij de 350 miljoen dollar. Dat van Paul McCartney tussen de 1,2 – 1,5 miljard dollar. 

De vier afleveringen over achtereenvolgens George Harrison, John Lennon, Ringo Starr en Paul McCartney beginnen met wat aantekeningen over hun leven, voor zover van belang voor de ontwikkeling van hun carrières, gevolgd door een chronologisch overzicht van de in mijn ogen belangrijkste delen van hun muzikale oeuvre, inclusief veel muziek!  Daarna memoreer ik hun overige activiteiten. Aan het einde van elke aflevering kijk ik terug op ieders solocarrière.