In de ontwikkeling van de progressieve rock heeft een aantal musici een belangrijke rol gespeeld, die verder gaat dan hun bijdrage aan hun eigen bands. In deze aflevering besteed ik kort aandacht aan vier van deze voortrekkers: Peter Gabriel, Rick Wakeman, Mike Portnoy en Steven Wilson. Ik heb daarbij gekeken naar hun kwaliteiten als musicus, de mate waarin hun composities nieuwe wegen inslaan, hun invloed op andere groepen en overige maatschappelijke activiteiten.

Rick Wakeman

Rick Wakeman is geboren in mei 1949. In zijn jonge jaren volgt hij verschillende muziekopleidingen en hij speelt in diverse bands.

Wakeman is tussen1973 en 2004 11 jaar lid geweest van de progressieve rockband Yes, verdeeld over vijf perioden. In de overige jaren onderneemt bij talloze soloprojecten en treed hij op met de folkrock band Strawbs. 

In 1972 maakt hij met de groep Yes de albums ‘Fragile’ en ‘Close to the edge’. Vooral het laatste album wordt beschouwd als een toonaangevend voor progressive rock. Je luistert hier naar het nummer ‘Get up, I get down’, waarin Wakeman op een kerkorgel speelt. 

Wakeman’s eerste drie soloalbums – alle concept albums – zijn de best gewaardeerd opnamen uit zijn carrière: ‘The six wives of Henry VIII’ (1973), ‘The myths and legends of King Arthur”(1974) en ‘The knights of the round table’ (1975). Je kunt hier luisteren naar een fragment uit het tweede album, inclusief koor en orkest.album 

Dat Wakeman kon doorbreken met zijn reeks over koning Arthur was toeval. Het overgrote deel van de kijkers naar de BBC had zich opgemaakt om de film ‘Blue movie’ van Andy Warhol te zien.  Toen deze controversiële film op het laatste moment werd afgelast, schakelden de kijkers massaal over naar een ander net dat een preview van King Arthur uitzond. Rick Wakeman hierover: “Suddenly it seemed as if the whole country had discovered my music … it was a tremendous break.”

Hierna breekt een mindere periode aan waarin hij wordt geplaagd door de gevolgen van overmatig drinken en roken. In deze periode heeft hij voortdurend financiële problemen, hij slaapt zelfs een tijdje op een bank in Kensington Gardens. In de jaren ’80 schrift Wakeman soundtracks voor films, onder andere voor de officiële 1982 FIFA World Cup aftermovie. Hij pakt alle muzikale klussen aan die hij kan krijgen: In 1986 brengt hij een soloalbum uit met new age muziek, getiteld ‘Country Airs’. Dit bevat ‘landscape music’, pianosolo’s geïnspireerd door wandelingen door het platteland. Ook produceert hij verschillende albums met religieuze muziek. 

Tijdens zijn vierde periode bij Yes maakt hij samen met de groep twee albums ‘Keys to ascentsion 1’ (1996) en ‘Keys to ascentsion 2’ (1997). Vervolgens werkt hij aan nieuw solo album ‘Return tot the centre of the earth’ dat zijn hoogst scorende album in de jaren ’90 zou worden en in het UK een tiende positie bereikt. Je luistert hier naar een opname die in 2005 is gemaakt tijdens een optreden in Cuba, op uitnodiging van Fidel Castro.

Tussen 2002 – 2004 toert Wakeman met Yes; het vijfde en laatste optreden samen met deze groep. In de periode hierna treedt hij op veel plaatsen op. De King Arthur trilogie speelt daarbij een belangrijke rol. Hij breidt deze albums uit en geeft wereldwijd concerten. In 2023 treedt hij tweemaal op in het Londense Palladium, waar hij de complete trilogie speelt.

In 2020 keert hij terug naar progressieve rock met het volledig instrumentale album The Red Planet. Hij treedt hier op met het English Rock ensemble, een van de gelegenheidsformaties waarmee hij vaker heeft gespeeld. 

Eerdere prog rock albums die hij als soloproject heeft gemaakt  zijn No Earthly Connections (1973), Into the future(2000) en Out there (2003)

Wakeman is een productieve componist en heeft in totaal 108 albums op zijn naam staan. Slechts een beperkt aantal van deze albums is hoog genoteerd. 

Begin jaren ’70 is Rick Wakeman samen met Keith Emerson (van Emerson, Lake en Palmer) gekozen tot de beste keyboardspeler in het populaire genre. Hij is daarna nog talloze malen bekroond voor zijn virtuoze spel op de piano en andere keyboards. In 2022 ontvangt hij het erelidmaatschap van het Royal College of Music uit handen van de huidige koning Charles. Hij is vrijmetselaar en lid van de conservatieve partij.

Tenslotte kun je luisteren naar een liveoptreden tijdens het Starmus festival, samen met het English Rock Ensemble en als speciale gast Brian May (Queen). Er wordt een dwarsdoorsnede gespeeld van de composities van Rick Waveman. 

Peter Gabriel

Peter Gabriel is een Engelse zanger (1950), musicus en mensenrechten activist, die tot 1975 lid was van de band Genesis, waarvoor hij de meeste teksten schreef. Hij trekt daar steeds meer aandacht door de zijn theatrale aankondigingen van de nummers en zijn verkleedpartijen tussen de nummers door.

Gabriel gebruikt de tijd na zijn vertrek bij Genesis om piano te leren spelen en aan het schrijven van nummers. Zijn eerste soloactiviteiten zijn het uitbrengen van vier albums, Peter Gabriel 1 t/m 4. Elk album leverde minstens een hit op. ‘Solsbury Hill’ (1977) gaat over een spirituele ervaring van Gabriel op de top van een heuvel in Somerset. Gabriel zegt er zelf van: “It is about being prepared to lose what you have for what you might get”. Bijna het hele nummer is geschreven in 7/4 maat, dat het gevoel van (innerlijke) strijd versterkt. Uit het tweede album spring het nummer ‘Mother of violence’ (1978) er uit.  Dit is een ode aan het platteland in vergelijking tot het leven in de stad. Gabriel zingt het nummer, uitsluitend begeleid door piano en gitaar. Je kunt er hier naar luisteren:

Gabriel beschouwt het derde album als een artistieke doorbraak. Hij krijgt belangstelling voor Afrikaanse muziek. Zowel dit album als het nummer ‘Games without frontiers’ gooiden hoge ogen in het UK en in de US. Het nummer vergelijkt de internationale diplomatie met een indertijd bekend (kinder)spel.  Ook het nummer “Shock the monkey’ (1982) op zijn vierde album was succesvol. De aap is een metafoor voor gevoelens van jaloezie. Na elk album maakt hij eenomvangrijke tournee, samengevat op zijn livealbum ‘Plays live’(1983).

Het volgende album was ‘So’ (1985), zijn meest verkochte album dat zowel in het UK als de US een top-tien positie bereikt. Dat geldt ook voor vier van de nummers die als single verschenen: ‘In your eyes’, ‘Sledgehammer’, ‘Big time’ en ‘Don’t give up’ (met Kate Bush). Vooral Slegehammer viel in de prijzen.  Hij ontving de Brit Awards voor de beste mannelijke soloartiest en werd genomineerd voor vier Grammy Awards. Je kunt hier luisteren naar ‘In your eyes’.

Het volgende album ‘Us’ (1989) heeft een introspectief karakter.  Het nummer ‘Digging in the dirt’ verwijst naar zijn psychotherapie, ‘Come talk to me’ gaat over zijn strijd om door te dringen tot zijn dochter en ’Blood of Eden’ gaat over relatieproblemen in het algemeen. Dit album leverde drie Grammy Awards op, waaronder een voor de beste muziekvideo. Zijn volgende studioalbum ’Up’, liet 10 jaar op zich wachten. In die periode is hij op tournee of doende met een van zijn vele nevenactiviteiten.

Aan zijn laatste album dat de naam O/I zou krijgen heeft Peter Gabriel 21 jaar gewerkt, afgewisseld met een aantal wereldwijde tournees en talrijke andere activiteiten. Toen het album in december 2023 verscheen waren de meeste nummers in de loop van het jaar al uitgekomen als single: ‘Panopticom’(++), ‘The court’(+), ‘Playing for time’ (+), ‘Daddy long legs’ (+), ‘Four kinds of horses’(+++), ‘Road to joy’(_), ‘So much, ‘Olive tree’ (++), ‘Love can heal’(++), ‘This is home’(++), “And still’(+), en ‘Life and let life’ (+). Je kunt hier luisteren naar Four kinds          of horses’ 

Gabriel heeft de soundtracks geschreven voor verschillende film, zoals Birdy (1984) en The last temptation of Christ (1988), die gaat over de strijd tussen de menselijkheid en goddelijkheid van Christus. Gabriel maakt hierbij gebruik van musici afkomstig uit WOMAD, the World of Music, Arts and dance Dit is een internationaal kunstfestival, dat hij in 1982 heeft opgericht en dat nog steeds bestaat. 

Peter Gabriel heeft gedurende zijn leven een groot aantal prijzen gewonnen, waaronder zes Grammy Awards, voor beste zanger, songwriter, maker van muziek video’s en van filmmuziek. 

Een prijs van heel andere aard was de Man of Peace award, die hem tijdens de zevende wereldtop van Nobel prijs laureaten werd overhandigd door de voormalige secretaris-generaal van de Sovjet Unie, Mikhail Gorbachev. 

Vanaf 1986 organiseert Gabriel Amnesty International’s Human rights concerts. Vanuit zijn langdurige betrokkenheid bij mensenrechten richt hij Witness op, een instelling die activisten traint in het gebruik van video en internettechnologie om schending van de mensenrechten aan de kaak te stellen. 

Het leven van Peter Gabriel omspant het hele prog rock tijdperk en de ontwikkelingen daarbinnen hebben een stempel gedrukt op zijn muziek. Volgens Rolling Stone journalist Gregg Greed is Gabriel vooral een “art-rock innovator, soul-pop craftsman en world music ambassador”. 

Mike Portnoy

Mike Portnoy (1967) is een Amerikaanse musicus. Hij is vooral bekend als drummer. Zijn vader was DJ en diens platencollectie maakt Portnoy al op jonge leeftijd vertrouwd met verschillende muzikale stijlen. Op school volgt hij lessen in muziektheorie; spelen op drums heeft hij zichzelf geleerd en hoe. Met een beurs wordt hij toegelaten tot het Berklee College of Music in Boston. Hier ontmoet hij John Petrucci en John Myung en samen richten ze de band Dream Theater op, waarvoor hij de meeste teksten zou schrijven. In 2010 verruilt hij Dream Theater voor de band Avenged Sevenfold. Toen deze zijn contract niet verlengde wilde hij terugkeren naar Dream Theater, maar deze band had inmiddels een andere drummer onder contract.  Pas in 2023 worden Dream Theater en Portnoy weer verenigd. 

Portnoy heeft talloze soloprojecten uitgevoerd, nieuwe bands opgericht en meegespeeld in andere. Het betreft vooral progressieve metal bands, het genre dat hem het meeste ligt. Ik noem het zogenaamde Liquid Tension Experiment, waarmee hij drie albums maakte, deels samen met oud-Dream Theater collega John Petrucci. Je kunt hier luisteren naar het nummer ‘Acid Rain’, live opgevoerd in Los Angeles in 2007.

Portnoy liep al tijden rond met het idee om een ‘package tour’ te organiseren waaraan elke keer drie à vier prog rockbands zouden deelnemen. In 2008 lukt dit voor het eerst en de tour krijgt de naam ‘Progressive nation’. Hij houdt dit initiatief een paar jaar vol. Tot de deelnemende groepen behoorden onder andere Dream Theater, Opeth, Beardfish, Anathema, Transatlantic en vele andere. In 2014 vindt de eerste aflevering plaats van ‘Progressive nation at sea’, een vierdaagse cruise vanaf Miami. Later zou dit varend festival omgedoopt worden tot ‘Cruise to the edge’ en deze bestaat nog steeds. 

Transatlantic

In de lijst van activiteiten mag Portnoy’s deelname aan de internationale superband Transatlantic niet ontbreken. Dit is een gelegenheidsformatie, opgericht in 1999 door vier virtuoze musici uit gerenommeerde bands. De bedoeling is om incidenteel een album te maken en enkele optredens te doen op het hoogst denkbare niveau. De leden zijn, naast Mike Portnoy, Neal Morse, Roine Stolt en Pete Trewavas. Tijdens bijna alle tournees speelt Daniel Gildenlow keyboards. Het eerste album ‘SMPT:e’ werd goed beoordeeld; Robert Taylor van AllMusic spreekt van “some of the best progressive rock music ever written”. Je luistert hier naar het 31 minuten durende nummer ‘All of the above’, een toonbeeld van prog-rock. 

Een jaar later volgt het album ‘Bridge across forever’ (2001). Dit album bestaat uit vier nummers: ‘Duel with the devil’, ‘Suite Charlotte Pike’, ‘Stranger in your soul’ en de relatief korte titelsong ‘Bridge across forever’. Hierna pauzeert de groep tot 2009 en in dat jaar brengt de band het album ‘The wirlwind’ uit, die slechts één nummer bevat, niet toevallig ‘The wirlwind’ genaamd. Na opnieuw een pauze te hebben ingelast volgt in 2014 het album ‘Kaleidoscope’, dat wordt uitgeroepen tot ‘album van het jaar’ bij de jaarlijkse ‘progressive music awards’. Je hoort hier de titelsong:

In 2021 werd het volgende album ‘The absolute universe’ gelanceerd. Hierover lees je meer in de laatste aflevering van deze reeks.

Steven Wilson

In 2017 omschrijft ‘The Daily Telegraph’ Wilson als “probably the most successful British artist you’ve never heard of”.  Er valt dus nog wat te ontdekken. Steven Wilson is een Engels musicus (geboren 1967). Hij heeft verschillende bands opgericht en solo-opnames gemaakt. In de jaren ’80 experimenteert Wilson en zijn vrienden met de verkoop van opnames op cassettebandjes.

Zijn eerste soloalbum is ‘Insurgentes’ (2008). Ter kennismaking kun je hier luisteren naar een opname daaruit, gemaakt tijdens een live-optreden in Frankfurt

Wilson werkt nu aan zijn achtste soloalbum dat in 2025 zal uitkomen. Hierin staan de gevoelens centraal die het zien van de aarde vanuit de ruimte oproept, variërend van overweldigende schoonheid tot besef van haar nietigheid in de uitgestrektheid van de ruimte.

In 1986 lanceert Steven Wilson twee projecten waarmee hij naam zou maken. Hij richt de band Porcupine Tree op, een experimentele, psychedelische band die progressieve rock speelt, eerst nog sterk geïnspireerd door Pink Floyd. De fans zouden Porcupine trouwens later de Pink Floyd van de jaren ’90 noemen.

Ook hier brengt Wilson aanvankelijk opnames van de band uit op cassettebandjes; een contract met een platenmaatschappij laat echter niet lang op zich wachten. Het eerste album van de groep is  ‘Arriving somewhere but not here’, waarvan je hier een live-opname aantreft:

Porcupine Tree is in uitgegroeid tot een bekende en gewaardeerde rockband, die inmiddels wereldwijd optredens achter de rug heeft.

Het tweede project is No-Man. Eerst een soloproject en later een levenslange samenwerking met Tim Bowness. Ze spelen, samen met wisselende sessiemusici ook progressieve rock maar mengen deze met synth pop, jazz en dance ritmes. Het enige genre dat wordt vermeden is hiphop, dat Wilson zegt te haten. Het streven is om vooral art-rock te maken.

In 1989 brengt No-Man zijn eerste commerciële single uit “The girl from Missouri’.  Het eerste album (Flowermouth’ (1994) bevat een breed scala aan stijlen. Op het nummer ’Teardrop Fall’ kun je dat goed horen. 

In 2013 komt Wilson’s derde solo album uit, ‘The raven that refused to sing (and other stories)’ Je kunt hier luisteren naar een live-opname uit 2013 van de titelsong. 

Dit album gooit hoge ogen. Het Prog rock report heeft het op de tweede plaats gezet van alle progressieve rockalbums die vanaf 2000 zijn uitgekomen. Het nummer is gebruikt in de trailer voor de film Pompeï in 2014.

Het album ‘Fear of a blank planet is het meest verkochte en best beoordeelde werk van Porcupine Tree. Hier een live-opname van de titelsong

Na een tournee in 2010 ontbindt Wilson Porcupine Tree, om zich volledig aan soloprojecten te kunnen wijden. De band werd overigens in 2021 opnieuw opgericht. Een van deze projecten is de oprichting van een nieuwe band, Blackfield, samen met de Israëlische musicus Aviv Geffen. Dit duo maakt zes albums met wat ze noemen ‘melodische en melancholische rock’. 

Uit het eerste album, Blackfield I (2005), hoor je hier Pain

Je kunt hier nog luisteren naar een ander nummer, Jupiter, uit Blackfield IV (2012).

Het belangrijkste verschil met Porcupine Tree is dat Blackfield vooral korte nummers speelt met een aansprekende melodie en een eenvoudige structuur. Meer pop dan progressieve rock dus. Mijn indruk is dat Steven Wilson het wel aantrekkelijk vond om zich ook eens in dit genre uit te leven. De bijdrage aan de zes albums van Wilson en Geffen varieert als gevolg van de tijd die andere activiteiten vragen. In alle gevallen ligt de productie in de handen van Wilson.

Wilson is trouwens een succesvol producer en als zodanig heeft hij gewerkt met onder andere Elton John, Guns N’ Roses, XTC, Opeth, Pendulum, Yes, King Crimson, Fish, Marillion, Black Sabbath en Anathema.