Om de evolutie van prog rock naar neo-progressieve rock en later naar post-progressieve rock te begrijpen is het nodig om stil te staan bij wat zich in de periode na 1975 op het muzikale toneel afspeelde, in het bijzonder de opkomst van punk.

Veranderende omgeving

Punk verzette zich tegen wat werd gezien als muzikale excessen, zoals de door psychedelica beïnvloede muziekstijlen, theatraal en virtuoos spel, lange nummers, fantasierijke thema’s en maatschappelijke utopieën. Dit betrof vooral hard rock, metal, symfonische rock en prog rock. Ook kregen fans genoeg van de lange, ingewikkelde nummers met soms onnavolgbare teksten. Zie hiervoor mijn post over punk in de reeks geschiedenis van de rock na 1960. 

De populariteit van punk was van korte duur, waarna de meeste overgebleven groepen de beheersing van hun instrumenten verbeterden en politieke slogans vervingen door aansprekende teksten. Aanvankelijk was er sprake van ‘post punk’; de platenmaatschappijen gingen de term ‘new wave’ gebruiken, muziekcritici spraken van ‘alternatieve rock’ of ‘alt-rock’ en jongeren spraken van ‘underground’. Onder deze noemer viel een grote variatie aan stijlen. Groepen die tot deze categorie worden gerekend zijn R.E.M, Nirvana, Pearl jam, Red hot chili peppers, Pixies, Cure, Green Day en vele andere. Deze bands hebben gemeen dat ze afstand nemen tot wat zij zagen als commerciële popmuziek, al was het alleen maar verbaal. Hierover lees je ook in mijn post over alternative rock.

Dit alles onttrekt zich uiteraard niet aan het oog van prog rock groepen. Zij realiseren zich dat aanpassingen nodig zijn, in de eerste plaats verbetering van de toegankelijkheid van hun muziek. Daarmee zou ook de bereidheid van radiostations om deze te laten horen toenemen. Dit ging groepen als Pink Floyd,  Genesis, Asia en Yes goed af, vooral door forse stappen in de richting van pop te zetten. Groepen zonder gevestigde traditie, zoals Marillion, IQ en Pendragon zochten naar een manier om prog rock zelf te vernieuwen. Dat lukte zeker in de jaren ’80 goed.

Kenmerken neo-progressieve rock

Ik noem hieronder kenmerken van neo-progressieve rock en bij elk van die kenmerken kun je kijken en luisteren naar een nummer ter illustratie. Ik herhaal dat de verschillen tussen prog rock en neo-progressieve rock gradueel zijn. Dat geldt overigens ook voor de verschillen tussen neo-progressieve en post-progressieve rock. Tevens moet je je realiseren dat het typeren van muziek op basis van stilistische kenmerken doorgaans achteraf gebeurt en dat de musici zelf daar nauwelijks mee bezig zijn.

1. Melodie en toegankelijkheid (versus complexiteit en lange nummers)

Neo-progressieve rock blijft complexer van aard dan ‘mainstream rock’. Er ligt meer nadruk op pakkende melodieën en de verwoording van emotie, waardoor nummers beter in het gehoor liggen dan oudere prog rock melodieën.

En goed voorbeeld is : ‘Kayleigh’  (Misplaced childhood, 1985) van Marillion. Dit nummer heeft een persoonlijke en emotionele tekst en een eenvoudige structuur.

2. Synthesizer-gedreven geluid (versus analoge instrumenten zoals gitaar en (elektrisch) piano)

Synthesizer en mellotron spelen in neo-progressieve rock een dominante rol en vervangen deels gitaar en piano. Met elektronische instrumenten kunnen grotere verschillen in klankkleur worden gecreëerd, variërend van dromerig (of etherisch) tot dreigend en bombastisch. Je kunt nu kijken en luisteren naar ‘Awake and Nervous’ (Tales from the lush attic, 1983) van IQ, een opname uit 2019. De synthesizer creëert een gelaagd pallet aan klanken ter versterking van de emotie die dit nummer wil oproepen.

3. Invloed van pop en new wave (versus klassiek en jazz)

Invloed vanuit popmuziek, new wave en alternatieve rock hebben geleid tot een strakker en meer gepolijst geluid en resulteert in muziek die beter in het gehoor ligt bij een breder publiek.

Een goed voorbeeld is ‘A man of nomadic traits’(Not of this world, 2001) van Pendragon, een opname uit 2008. Je kunt hier naar dit nummer kijken en luisteren

4. Introspectieve teksten (versus filosofische, mythische en sciencefiction bronnen)

De teksten van nummers zijn vaak introspectief en gebaseerd op persoonlijke ervaringen of gevoelens van melancholie, verdriet of boosheid. Een goed voorbeeld is het album ‘Script for a jester’s tear’ (1983) van Marillion. Je hoort hier de gelijknamige titelsong, eveneens in 1983 opgenomen.

5. Minder experimenteel, meer focus op sfeer (versus virtualiteit en variatie van maat, ritme, klankkleur en volume)

Creëren van een atmosferische ervaring is belangrijker dan complexiteit en technische hoogstandjes. Een goed voorbeeld van zo’n melodieus nummer is ‘The voyager’ (Men who climb mountains, 1994) van Pendragon. De versie hier is opgenomen in 2018. 

6. Conceptuele benadering

Albums bevatten net als hun prog rock voorgangers vaak overkoepelende thema’s, maar nu met een meer persoonlijke of introspectieve inslag in plaats van een mythologisch karakter

Een voorbeeld is ‘This Green and Pleasant Land’ (Out of order comes chaos, 2012 ) van Pendragon. Naar dit nummer kun je hier kijken en luisteren.

Andere verschillen zijn: focus op een breder publiek in plaats van op een nichemarkt en moderne productietechnieken versus analoge opnamen.

Overeenkomsten en verschillen tussen prog rock en alternatieve rock manifesteren zich vanaf de jaren ’80 . Beide stijlen zijn reacties op mainstream rock- en popmuziek . Prog rock is vooral gedreven door het streven naar erkenning als kunstvorm en vertaalt dat in virtuositeit en complexiteit.  Alternatieve rock experimenteert ook, maar zoekt het vooral in authenticiteit en introspectie en geeft uitdrukking daaraan door afwisseling in  klankkleur. 

De verschillen tussen beide stijlen zijn soms goed hoorbaar maar soms ook niet, bijvoorbeeld in het geval van sommige nummers van  Nirvana, Radiohead, The Mars Volta en Tool. 

Marillion is een van de meest geprononceerde neo-prog rock groepen.  In de volde post staat deze groep in het voetlicht en ik laat dan horen waarom de kenmerken van neo-prog rock goed bij deze groep passen.

---

^[1] Deze post is gebaseerd op een analyse van artikelen in Wikipedia (Eng.) en opnamen op YouTube. ChatGPT is gebruikt als hulpmiddel bij de structurering van de informatie.